दृष्‍टिकोण

यौन लतको समस्या : कारण, लक्षण र उपचार

प्रेम र यौन बिना जीवन असम्भव छ । प्रेम र यौन जीवनको दुई महान सुख हुन् । प्रेम भनेको अमूर्त भावना हो जसले तपाईंको प्रत्येक क्षणलाई आनन्द र खुशीले भर्दछ । सेक्स प्रेमको सबभन्दा शक्तिशाली अभिव्यक्ति हुन सक्छ । यौन लत नयाँ अवधारणा होइन । पुरानो रोम र दोस्रो शताब्दीको ग्रीसको ऐतिहासिक अभिलेखहरूले अत्यधिक यौनिकता रिपोर्ट गरेको पाईन्छ जसलाई हाइपरसेक्सुलिटी वाहाइपरस्थेसिया, र नेम्फोमनियावा फ्यूर गर्भाशय (गर्भाशय रोष) पनि भनिन्छ । 

अवधारणागत रुपमा यौन लतलाई नकारात्मक परिणामहरूको बाबजुद यौन सम्बन्धको बाध्यकारी संलग्नताको रूपमा परिभाषित गर्न सकिन्छ । यसबाहेक, यो त्यस्तो व्यवहार हो जुन भावनात्मक तनावको कारण उत्पन्न हुन्छ । एक स्वस्थ सेक्स उत्प्रेरणाको विपरीत, एक सेक्सको लतसंग सम्वन्धित गतिविधि गोप्य राख्नको लागि सेक्समा संलग्न असंगत समय खर्च गर्दछ । 

सेक्स एडिक्शनको आधुनिक अवधारणालाई आउट अफ दी सेडोका लेखक एवं एरिजोनाको क्लिनिकमा यौन विकृति सेवाहरूको क्लिनिकल निर्देशक डा. प्याट्रिक कार्नेसले लोकप्रिय बनाएका हुन् । प्रत्येक २५ जनामा १ जनालाई सेक्स एडिक्शनको समस्या भएको देखिन्छ । यौन लतमा संलग्न भएका व्यक्तिहरुमा पोर्नोग्राफि, यौन व्यवसायीसँग यौन सम्पक राख्ने, अपरिचित सँग पनि यौन सम्पर्क राख्ने वाध्यात्मक व्यवहारमा संलग्न हुन्छन् । सेक्स एडिक्शनको उपचारमा आउने व्यक्तिहरु मध्ये ८०% पुरुषहरु  र २०% महिलाहरु हुन्छन् ।  

यौन लत एक स्थापित समस्या हो भन्ने विषयमा चिकित्सक र मनोविद समुदायमा एकमत नभएको कारणले गर्दा, सेक्स एडिक्शनलाई अमेरिकन साइकियट्रिक एसोसिएशन (एपीए) द्वारा प्रकाशित मानसिक विकारको डायग्नोस्टिक र सांख्यिकी यम्यानुअल (डिएसएम) क्लिनिकल निदानको रूपमा सूचीबद्ध गरिएको छैन । हाइपोएक्टिभ यौन इच्छा डिसआर्डर र यौन उत्तेजना विकार जस्ता सीमित यौनिकतासम्बन्धी धेरै शर्तहरूको बाबजुद डिएसएम–५ मा यौन लत समावेश गरिएको छैन । परिणाम स्वरूप, एक यौन लतको लागि नैदानिक मापदण्ड प्रायः अस्पष्ट र व्यक्तिपरक हुन्छन् ।  

यद्यपि यौन र प्रेमको लतबीच समानताहरू छन् तर दुई विकारहरू आधारभूत तरिकामा फरक छन् र चिकित्सकीय रूपमा एक अर्काबाट अलग मानिन्छन् । यौन गतिविधिमा संलग्न भई यौनको बाध्यकारी खोजी र यौन क्रियाकलाप अवलोकनद्वारा उत्पन्न नकारात्मक परिणाम नै यौन लतको व्यवहारीक विशेषता हो ।

प्रेममा भएको अनुभूति प्रतिबाध्यता नै प्रेमको लत हो । विभिन्न व्यक्तिहरूले यसलाई विभिन्न तरीकाले अनुभव गर्छन् ।

प्रेममा भएको अनुभूति प्रतिबाध्यता नै प्रेमको लत हो । विभिन्न व्यक्तिहरूले यसलाई विभिन्न तरीकाले अनुभव गर्छन् । उदाहरण को लागि, केहि मानिसहरु को लागी प्रेम एक विशेष व्यक्तिमा निर्भर हुन्छ, जो सबै समय मा सशर्त सकारात्मक सम्मान प्रदान गर्नमा निर्भर हुन्छ भने अरूको लागि यो नयाँ प्रेम सँगैको यूफोरिक भावना जाग्रीतगर्ने एक जुनूनी इच्छा हो ।

यौन लतको लक्षणहरु
यौन लतबाट ग्रस्त व्यक्तिहरूमा निम्न लक्षणहरु देखिन्छन् । 

  • व्याकुल वा लगातार यौनचाहना राख्न चाहन्छन् । 
  • प्रायःजसो इच्छा गरिएको भन्दा बढी यौन क्रियाकलापमा व्यस्त रहन्छन् । 
  • यौन गतिविधि रोक्न वा सीमित गर्ने प्रयासमा असफल हुन्छन् ।  
  • अनलाइन या कहिँपनि यौन साझेदारहरूको खोजीको लागि पर्याप्त समय खर्च गर्दछन् ।  
  • नकारात्मक परिणामहरू जस्तैः सम्बन्ध विच्छेद, वा यौन स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्याहरुको बावजुद निरन्तर यौन व्यवहारमा संलग्न रहन्छ । 
  • यौन व्यवहारमा संलग्न हुननसक्दा चिढचिढाहट र चिन्ताको भावना उत्पन्न हुन्छ । 
  • सेक्सको बारेमा लगातार विचार र कल्पनाहरू गरीरहन्छन् ।
  • वांछित प्रभावहरू प्राप्त गर्न यौन गतिविधिको आवृत्ति । 
  • घेरै व्यक्तिहरुसँग यौन सम्बन्ध राख्दछन् । 
  • यौन तृष्णाले गर्दा अन्य क्रियाकलापहरूमा हस्तक्षेप गर्दछ ।
  • रोक्न खोज्दाको बावजुद पनि निरन्तर रूपमा अत्यधिक यौन गतिविधिहरूमा संलग्न हुने ।
  • प्रयासहरू गर्दागर्दै पनि यौन गतिविधिमा कटौती गर्न असफल हुने । 
  • सेक्सको खोजीमा अन्य दायित्वहरूको उपेक्षा गर्दछ । सम्बन्ध हानिकारक भएपनि यौन व्यवहारमा संलग्न रहने । 

यौन लतका कारणहरू

वास्तवमा के कारण प्रेम र यौन लतको समस्या हुन्छ भन्ने विषयमा मनोवैज्ञानिकहरु बीच अझै तनावपूर्ण बहस छ केहि तर्क गर्छन् कि यो मुख्यतया मनोवैज्ञानिक कारण जस्तै अक्सर बाल्यावस्थाको चोटपटक र आघताको अनुभवबाट हुन्छ । अरू विश्वास गर्छन् यो जैव रासायनिक असंतुलन वा आनुवंशिक प्रवृत्तिको कारण हुन्छ । जहाँसम्म, धेरै पीडितहरूका लागि, यो सम्भवतः विभिन्न कारकहरूको संख्याको मिश्रण हो । मुख्यकारण यसप्रकार छन् । 

यौन लत हुनको लागि कारक तत्वहरुमा केहि आवेग नियन्त्रण गर्न, मनोग्रस्थ्ता बाध्यता समस्या, सम्बन्ध विकार, यौन आघातसहित प्रारम्भिक आघातको सामना गर्ने तरीकाको रूपमा देखा पर्दछ । मानसिक रोगहरु जस्तै द्विध्रुवी विकार,  न्यूरोलोजिकल डिसअर्डरहरू जस्तै मिर्गी, टाउकोमा चोटपटक, वा डिमेन्शिया बचपनमा भएका यौन, शारीरिक वाभावनात्मक आघातको अनुभव, आदि । 

व्यक्तिमा यौन लतसंग अक्सर अन्य तनाव, चिन्ता, उदासीनता, र सामाजिक रुपमा अलग सहित भावनात्मक र मनोवैज्ञानिक समस्याहरु पनि देखिन्छन् ।  

यौन लतको उपचार

यौन लतको लागि यस क्षेत्रमा अनुभवी एक चिकित्सा पेशेवर, जस्तै मनोविज्ञ, मनोचिकित्सक, वा यौन थेरापिष्टबाट उपचार गराउन आवश्यक छ । अन्तरनिहित कारणको आधारमा उपचार फरक हुन सक्छ, तर सामान्यतयाः परामर्शको आधारमा परामर्श र व्यवहार मनोचिकित्सा उपचार उपयोगी हुनेछ ।

  1. संज्ञानात्मक व्यवहार थेरपीः यौन र प्रेम एडिक्शनलाई प्राथमिकता दिने मनोवैज्ञानिक प्रक्रियाहरू सम्बोधन गर्न प्रयोग गरिन्छ, र बिरामीलाई उनीहरूको व्यसनको कारण हुने पूर्वनिर्धारित प्रतिक्रियाहरूबाट टाढा राख्न मद्दत पुर्याउन विधिहरू निर्माण गर्न प्रयोग गर्दछ ।
  2. समूह थेरापीः पियर समर्थन प्रदान गर्न मद्दत गर्दछ । यो बिरामीलाई उनीहरूको व्यसनको बारेमा केहि आवश्यक सत्य बुझ्नको लागि सहयोग पुर्याउन अत्यन्त प्रभावकारी हुन्छ, किनकि समूहका सदस्यहरूले एउटै मुद्दाहरूको सामना गर्न सँगै मिलेर काम गर्छन् । समूह थेरापीमा, सदस्यहरूले कथाहरू, सामनागर्ने रणनीतिहरू, आशा र कठिनाइहरूको आदान-प्रदान गर्छन् । १२ चरण कार्यक्रमको संरचनाको साथयी समूहहरूले बिरामीहरूलाई आपसी सम्मान र समर्थनको वातावरणमा रिकभरीको प्रक्रियामार्फत कामगर्न मद्दत गर्दछन् ।
  3. व्यक्तिगत थेरपीः जहाँ विशेषज्ञ थेरपिस्टहरू बिरामीसँग उनीहरूको व्यसनसँग सम्बन्धित ट्रिगरहरूको सामना गर्न, रणनीतिहरू पहिचान गर्न र विकास गर्न काम गर्छन्  ।
  4. परिवार वा जोडी परामर्शः दुर्व्यसनीको स्वास्थ्यलाभको लागि पोषण र सहयोगी वातावरण निर्माण गर्न आवश्यक कदम हुन्छ । साधारण साथीहरू, परिवार र यौनदुर्व्यसनी भएका परिवारहरू समेटिएका हुन्छन् । यसले तिनीहरूलाई उनीहरूको रिकभरीमा सहयोग गर्छ । 

लेखक मनोविद एवं द स्कुल अफ् साईकलोजी नेपालका अध्यक्ष हुन् ।

तपाईँको मत