जीवनशैली

सहज जीवन चाहनुहुन्छ? यी कुरा ध्यान दिनुहोस्

• गाउँ सहर डेस्क
• २१ भदौ शनिबार, २०८२ | ०६:४४:०० मा प्रकाशित

जीवन मानिसले पाएको सबैभन्दा ठूलो उपहार हो। जन्मदेखि मृत्युबीचको यात्रामा मानिसले अनेकौं अनुभव बटुल्छ- खुसी, दुःख, सफलता, असफलता, सम्बन्ध, प्रेम, विछोड, संघर्ष र अवसर। तर जीवनलाई धेरैजसो मानिसले कठिन, जटिल र कहिलेकाहीँ असह्य रूपमा बोध गर्छन्। किनकि दैनिकीमा आउने उतार–चढाव, सामाजिक अपेक्षा, आर्थिक बोझ, मानसिक दबाब र भावनात्मक आघातसँग जुध्न सजिलो हुँदैन। यद्यपि, जीवनलाई सहज बनाउन असम्भव भने होइन। यसको लागि ठूलो चमत्कार चाहिँदैन, बरु दृष्टिकोण, व्यवहार र बानीमा केही सचेत अभ्यास आवश्यक हुन्छ।

जीवनलाई सहज बनाउन पहिलो आधार मानिसको सोच हो। मानिसले घटनालाई जसरी बुझ्छ, जीवन त्यहीअनुसार सहज वा कठिन हुन्छ। एउटै परिस्थिति दुई व्यक्तिले फरक ढंगले व्याख्या गर्न सक्छन्। कुनै असफलतालाई कसैले अन्त्य ठान्छ, कसैले नयाँ सुरुवातको अवसर देख्छ। त्यसैले सोचलाई सकारात्मक बनाउनु जीवन सजिलो बनाउन पहिलो पाठ हो। यसको अर्थ, दुःख नआउन् भन्ने होइन, दुःख आउँदा त्यसलाई सहन र त्यसबाट सिक्ने क्षमता विकास गर्नु हो। मानिसले सधैं अरूसँग तुलना गर्ने बानीले पनि जीवनलाई अनावश्यक गाह्रो बनाउँछ। अरू कसैसँग तुलना गर्दा आफ्नो मूल्य कम भएको महसुस हुन्छ, जुन पीडादायी हुन्छ। बरु आफ्नो गति, परिस्थिति र क्षमतालाई स्वीकार गर्दै अघि बढ्दा आत्मसन्तुष्टि मिल्छ। कृतज्ञताको अभ्यासले पनि ठूलो परिवर्तन ल्याउँछ। सानो कुरा पनि कदर गर्ने बानी, जस्तै बिहान उठ्दा स्वस्थ शरीर भेट्टाउनु, परिवारसँग समय बिताउन पाउनु वा सानो उपलब्धि हासिल गर्नु-यी सबैले जीवनलाई हल्का र सहज बनाउन मद्दत गर्छन्।

जीवनलाई सहज बनाउन आत्म–व्यवस्थापन अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। समय, उर्जा र प्राथमिकताको सही उपयोग गर्न सक्ने मानिसको जीवन सजिलो हुन्छ। आजको व्यस्त समाजमा सबै कुरा गर्न खोज्दा जीवन जटिल बन्छ। त्यसैले ‘महत्त्वपूर्ण’ र ‘तात्कालिक’ बीचको भिन्नता बुझ्नुपर्छ। प्रत्येक दिनको कामलाई प्राथमिकता अनुसार विभाजन गरेर सुरु गर्दा तनाव घट्छ। समयसँगै शरीर र मनलाई पनि सन्तुलनमा राख्नुपर्छ। पर्याप्त निद्रा, स्वस्थ आहार, नियमित व्यायाम र ध्यानले उर्जा पुनःस्थापित हुन्छ। धेरै मानिसले अनावश्यक काम, वस्तु वा सम्बन्धले आफ्नो जीवनलाई थिच्छन्। तर जब अनावश्यक चीजलाई हटाएर न्यूनतावादी जीवनशैली अपनाइन्छ, जीवन सहज र हल्का हुन्छ।

सहज जीवनका लागि सम्बन्धहरू पनि प्रमुख आधार हुन्। मानिस सामाजिक प्राणी भएकाले उसको जीवन अरूसँगको सम्बन्धमा गाँसिएको हुन्छ। तर सबै सम्बन्ध स्वस्थ हुँदैनन्। नकारात्मकता फैलाउने, निरन्तर आलोचना गर्ने वा आत्मसम्मान घटाउने सम्बन्धहरूले जीवनलाई कठिन बनाउँछन्। त्यसैले समर्थन गर्ने, साथ दिने र सकारात्मक सोच्ने व्यक्तिसँग सम्बन्ध गाँस्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। संवादको कला पनि जीवनलाई सहज बनाउन अनिवार्य छ। स्पष्ट, इमानदार र भावनात्मक रूपमा संवेदनशील संवादले गलतफहमी कम गर्छ। साथै, ‘ना’ भन्न सक्ने बानीले पनि सहजता ल्याउँछ। सबैलाई सन्तुष्ट पार्ने प्रयास गर्दा जीवन जटिल हुन्छ। आवश्यक पर्दा अस्वीकार गर्न सक्ने क्षमताले मानिसलाई स्वतन्त्र र हल्का बनाउँछ।

मानसिक स्वास्थ्य र आत्मचेतना जीवनलाई सहज बनाउन अरूभन्दा पनि बढी आवश्यक पक्ष हुन्। तनाव, चिन्ता, अवसाद वा आघातजस्ता समस्याले मानिसलाई भित्री रूपमा कमजोर बनाउँछन्। ध्यान, योग वा श्वास–प्रश्वास अभ्यासले मानसिक स्वास्थ्यलाई सुदृढ बनाउँछ। आफ्नो भावनालाई लेख्ने बानी (जर्नलिङ) ले पनि आत्मज्ञान बढाउँछ। कठिनाइ गहिरो भएमा विशेषज्ञको सहयोग लिनु लाजको कुरा होइन। बरु समयमै उपचार लिनु दीर्घकालीन सहज जीवनको उपाय हो।

जीवनको अर्को महत्त्वपूर्ण पक्ष आर्थिक सहजता हो। आर्थिक बोझ जीवनलाई जटिल बनाउने प्रमुख कारण हो। आय र खर्चमा सन्तुलन ल्याउन सके सहजता बढ्छ। ‘कमाईभन्दा बढी खर्च नगर्ने’ भन्ने सरल सिद्धान्तले नै धेरै समस्या समाधान गर्छ। नियमित बचत गर्ने, आपतकालीन कोष बनाउने र दीर्घकालीन लगानीमा ध्यान दिने बानीले जीवनलाई सुरक्षित बनाउँछ। ऋण नियन्त्रण गर्ने क्षमता पनि उतिकै जरुरी हुन्छ। ऋणलाई योजनाबद्ध रूपमा तिर्ने र अनावश्यक ऋण नलिने बानीले आर्थिक सहजता ल्याउँछ।

सहज जीवनको अर्को आयाम आत्मविकास हो। निरन्तर अध्ययन र नयाँ सीप सिक्ने बानीले आत्मविश्वास बढ्छ। संसार निरन्तर परिवर्तनशील छ, त्यसैले परिवर्तनलाई स्वीकार्ने लचकता विकास गर्नु आवश्यक हुन्छ। जीवनमा स्पष्ट उद्देश्य र लक्ष्य भएको खण्डमा मानिस अलमलिँदैन। स्पष्ट दिशा हुँदा अनावश्यक भ्रम कम हुन्छ र जीवन सहज महसुस हुन्छ।

यति मात्र नभई जीवनलाई सहज बनाउन आध्यात्मिक आयाम पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ। सबै मानिस धार्मिक नहुन सक्छन्, तर आध्यात्मिक अभ्यासले आन्तरिक शान्ति दिन्छ। ध्यान, प्रार्थना, साधना वा केवल प्रकृतिसँग संवादले मानिसलाई आत्मिक शान्ति दिन्छ। अरूलाई सहयोग गर्ने, परोपकार गर्ने वा समाजका लागि केही योगदान दिने अभ्यासले पनि जीवनलाई सहज बनाउँछ। किनकि अरूलाई सहयोग गर्दा प्राप्त हुने सन्तुष्टि कुनै विलासी वस्तुले दिन सक्दैन। यसरी आफ्नो अस्तित्वको उद्देश्य खोज्दा संघर्षलाई पनि सहज रूपमा स्वीकार गर्न सकिन्छ।

तर जीवनलाई सहज बनाउन लाग्दा केही चुनौती आउँछ। समयको अभाव, सामाजिक दबाब वा मानसिक रोगजस्ता समस्या सामान्यतया देखिन्छन्। तर स–साना अभ्यासले ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ। उदाहरणका लागि, दिनमा १० मिनेट ध्यान गर्ने, हप्तामा केही दिन व्यायाम गर्ने, मोबाइल वा सामाजिक सञ्जालमा सीमित समय बिताउने, परिवार वा साथीहरूसँग नियमित संवाद गर्ने, सानो उपलब्धिलाई सेलिब्रेट गर्ने—यी सबैले जीवनलाई हल्का बनाउन सक्छन्।

अन्ततः जीवनलाई सहज बनाउन कुनै ठूलो बाह्य साधन आवश्यक छैन। बरु सोचमा सकारात्मकता, आत्मव्यवस्थापन, स्वस्थ सम्बन्ध, आर्थिक योजना, मानसिक स्वास्थ्य र आत्मविकासले जीवन सहज बन्छ। सजिलो जीवन भन्नाले विलासितापूर्ण जीवन होइन, बरु आफ्नो वास्तविकतासँग मेल खाने, आन्तरिक शान्ति दिने र आत्मसन्तुष्टिपूर्ण जीवन हो। जब मानिसले जीवनलाई आफ्नो ढंगले, आफ्नै गति र आफ्नै क्षमतामा बाँच्न सिक्छ, तब जीवन स्वाभाविक रूपमा सहज हुन्छ।