ब्लग

के मानिस सधैँ गरिब हुन्छ?

• शिखा कार्की
• २१ श्रावण बुधबार, २०८२ | ०८:४३:०० मा प्रकाशित

"के मानिस सधैँ गरिब हुन्छ?" यो प्रश्न केवल आर्थिक अवस्था मात्र होइन, मानव जीवनको सम्भावना, परिवर्तन, अवसर र प्रयाससँग जोडिएको गहिरो बहस हो। कुनै व्यक्तिको गरिबी अस्थायी हुन्छ कि स्थायी — यसको उत्तर सरल छैन, तर स्पष्ट छ: मानिस सधैँ गरिब हुँदैन। गरिबी स्थायी भाग्य होइन, तर एक प्रकारको परिस्थिति हो, जुन बदल्न सकिन्छ। यद्यपि त्यसका लागि व्यक्ति, समाज र राज्य तीनै तहमा भूमिका आवश्यक हुन्छ।

गरिबी के हो?

गरिबी भन्नाले केवल पैसा नभएको अवस्था मात्र होइन। यो अवसरको अभाव, जीवनस्तरको न्यूनता, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारीको अभाव, सामाजिक सम्मानको कमी र आत्मबलको खाडल पनि हो। एकजना मानिससँग खाना छ, तर राम्रो शिक्षा छैन भने त्यो पनि गरिबी हो। अरूसँग काम छ, तर उपचार गर्न सक्ने हैसियत छैन भने त्यो पनि गरिबी हो।

गरिबीको कारणहरू

१. शैक्षिक अभाव

शिक्षा नै परिवर्तनको आधार हो। शिक्षा नपाउने वा गुणस्तरीय शिक्षा नपाउने व्यक्ति सीपविहीन बन्छ, जसको कारणले राम्रो काम गर्न सक्दैन र गरिबीको चक्रमा फसिरहन्छ।

२. सामाजिक संरचना र भेदभाव

जातीय, लैङ्गिक, वर्गीय भेदभावले समाजका धेरै मानिसहरूलाई पछाडि धकेलेको छ। दलित, महिला, जनजाति समुदायका धेरै मानिसहरू अझैसम्म अवसरबाट वञ्चित छन्। यसरी असमानताले पनि गरिबीलाई स्थायी बनाउँछ।

३. राजनीतिक अस्थिरता र कमजोर नीति

राज्यको असक्षम नेतृत्व, भ्रष्टाचार, योजना कार्यान्वयनमा कमजोरी, ग्रामीण विकासमा ध्यान नदिनुले पनि गरिबी बढाउँछ। विकासका योजनाहरू विशेष वर्गमा सीमित हुँदा गरिबहरूको अवस्था उस्तै रहन्छ।

४. मनस्थितिको असर

धेरै मानिस गरिबीलाई आफ्नो नियति ठान्छन्। “हामी त गरिबै जन्मिएका हौँ, गरिबै मर्छौँ” भन्ने सोचले परिवर्तनको ढोका बन्द गरिदिन्छ। प्रयास नगरी हिम्मत हार्नेहरूले आफूलाई सधैँ गरिब बनाइराख्छन्।

के गरिबीबाट मुक्त हुन सकिन्छ?

पक्कै पनि- यथेष्ठ कारण र प्रमाणहरू छन्, जसले देखाउँछन् कि गरिबी सधैँ रहँदैन। मानिसको सोच, संघर्ष, अवसर र रणनीतिले उसको जीवन बदल्न सक्छ। इतिहासले, समाजले र वर्तमान समयले हजारौँ उदाहरण दिएका छन् जहाँ व्यक्तिहरू शून्यबाट शुरू गरेर शिखरसम्म पुगेका छन्।

गरिबीबाट सफलतासम्म: केही उदाहरणहरू

१. डा. अब्दुल कलाम (भारत)

माछा बेच्ने बुवाको छोरोबाट भारतको राष्ट्रपति बन्ने उनको यात्राले देखाउँछ — अभाव, संघर्ष र इमानदारी एकसाथ भए असम्भव केही हुँदैन।

२. जुनिचिरो होन्डा (जापान)

साइकल मर्मत गर्ने एक गरीब बालकले होन्डा मोटर कम्पनी स्थापना गर्‍यो। आर्थिक रूपमा कमजोर भए पनि उसका सपना ठूलाठूला थिए।

३. नेपाली सन्दर्भमा

कहिले भेडा चराउने, कहिले मेलापात गर्ने तर हाल उद्यमी बनेका, शिक्षक, व्यवसायी वा नेतामा उक्लिएका थुप्रै नेपालीहरू छन् जसले प्रमाणित गरेका छन् - “गरिबी कुनै गन्तव्य होइन, यात्रा हो।”

गरिबी हटाउन व्यक्तिले के गर्न सक्छ?

१. शिक्षा र सीपमा ध्यान दिनु

यदि स्कुल जान सकिंदैन भने अनौपचारिक तालिम लिने, सिप सिक्ने, मोबाइल वा इन्टरनेटबाट सिक्ने। कम्प्युटर, सिलाइ, टाइपिङ, कृषि सिपले पनि राम्रो आम्दानी दिन सक्छ।

२. सानो कामलाई नहेप्ने

आफ्नो श्रमबाट नडराउने बानी। सडकमा तरकारी बेच्ने, पसल खोल्ने, ढुवानी गर्ने सबै पवित्र काम हुन्। सानोतिनो आम्दानीबाट ठूलो पूँजी निर्माण सम्भव छ।

३. उद्यमशील सोच राख्ने

आजको युगमा काम खोज्नेभन्दा पनि काम सिर्जना गर्ने आवश्यक छ। घरमै कृषि, पशुपालन, हस्तकलाजस्ता कामहरूबाट व्यवसायिक सफलता सम्भव छ।

४. सकारात्मक सोच र आत्मअनुशासन

हाम्रो सोचले नै भविष्य बनाउँछ। नकारात्मक सोचले थचाउँछ, सकारात्मक सोचले उचाइमा पु-याउँछ। समयको मूल्य बुझ्ने, लक्ष बनाउने, र त्यसअनुसार काम गर्ने बानीले जीवन बदल्न सक्छ।

समाज र राज्यको भूमिका

गरिबी केवल व्यक्तिगत प्रयासबाट मात्र हट्दैन। सामाजिक र सरकारी सहयोग पनि आवश्यक हुन्छ।

१. शिक्षा पहुँच र गुणस्तर सुधार

सबैलाई समान शिक्षा दिन सक्ने नीति, निःशुल्क शिक्षा, छात्रवृत्ति, व्यावसायिक तालिममा पहुँचले ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ।

२. स्वास्थ्य सेवा र रोजगारी

निःशुल्क वा सस्तो दरमा स्वास्थ्य सेवा, सबैका लागि सामाजिक सुरक्षा, अपांगता भत्ता, बेरोजगार भत्ता जस्ता सेवाले पनि गरिबी घटाउँछ।

३. लघुवित्त, सहकारी, उद्यम सहयोग

साना व्यवसाय गर्न चाहनेहरूलाई सस्तो ब्याजमा ऋण, सहजीकरण, सीप तालिमको व्यवस्था राज्यले गर्नुपर्छ।

४. समावेशी नीति

दलित, महिला, जनजाति, अपांगता भएका व्यक्तिहरूका लागि विशेष कार्यक्रम र अवसर सिर्जना गर्नु जरुरी छ।

गरिबीलाई स्थायी बनाउने खतराहरू

• राजनीतिक लापरवाही

• स्रोतहरूको असमान वितरण

• शोषण, श्रम दासत्व, बालश्रम

• शिक्षाको व्यापारीकरण

• सूचना र प्रविधिमा पहुँचको अभाव

यदि यी तत्वहरू कायम रहिरहे भने, धेरै मानिसहरू सधैँ गरिबीमै थुनिन्छन्। "मानिस सधैँ गरिब हुन्छ?" भन्ने प्रश्नको उत्तर स्पष्ट छ - होइन, मानिस सधैँ गरिब हुँदैन। गरिबीबाट सफलतासम्म पुग्ने बाटो कठिन भए पनि असम्भव होइन। यो बाटोमा शिक्षा, सोच, संघर्ष, र अवसरका चोखो पाइलाहरू टेक्नुपर्छ। त्यही बेला मात्र व्यक्तिगत जीवनमा, समाजमा र राष्ट्रमा समृद्धि सम्भव हुन्छ। "गरिब जन्मनु तपाईको भाग्य हुन सक्छ, तर गरिब मर्नु तपाईंको सोच र प्रयासको परिणाम हो।" (तस्बिर एआइकाे सहायतामा निर्माण गरिएकाे हाे ।)