रास्वपा: परिवर्तनको सम्भावना कि प्रयोगशालाको अर्को अवशेष ?
- सन्ताेष सिम्खडा
- २५ असार बुधबार, २०८२ | ०७:२०:०० मा प्रकाशित
नेपालको राजनीतिक इतिहासमा वैकल्पिक शक्तिहरूको उदय र पतनको कथा बारम्बार दोहोरिएको छ। परिवर्तनको आकांक्षा बोकेर जनताले नयाँ नेतृत्व, नयाँ विचार र नयाँ शक्तिलाई स्वागत गरेका छन्। सडकका आन्दोलनहरूमा सहभागी भएर, मतपेटिकामार्फत विश्वास व्यक्त गरेर, र वैकल्पिक राजनीतिको सपना देखेर जनताले आफ्नो आशालाई जीवित राखेका छन्। तर, यी आशाहरू प्रायः चकनाचूर भएका छन्। २०७३ सालमा डा. बाबुराम भट्टराईले नयाँ शक्ति पार्टी स्थापना गर्दा देशभर ठूलो उत्साहको लहर सिर्जना भएको थियो। ३२ जना डाक्टरहरूको बौद्धिक समर्थन, ५ लाख सदस्यको दाबी, र राष्ट्रिय पत्रपत्रिकाहरूको पहिलो पृष्ठमा छापिएको नयाँ शक्तिको लोगोले "अब केही हुन्छ" भन्ने गहिरो विश्वास जगाएको थियो। तर, समयको कठोर परीक्षाले त्यो सपनालाई भत्कायो। आज, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) को उदयले फेरि त्यस्तै उत्साह ल्याएको छ। तर, प्रश्न उही हो-के यो क्रेज पनि क्षणिक हो? के रास्वपा नयाँ शक्तिको नियति दोहोर्याउनेछ, वा नयाँ इतिहास लेख्नेछ?
नयाँ शक्तिको उदय र पतन: एक दुखद कथा
२०७३ सालमा नयाँ शक्ति पार्टीको स्थापना नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा एउटा ठूलो हलचल थियो। डा. बाबुराम भट्टराई, जो जनयुद्धका वैचारिक अगुवा र संविधान निर्माणका प्रमुख हस्ती थिए, उनको नेतृत्वमा गठित यो पार्टीले ठूलो आशा जगायो। ३२ जना डाक्टरहरूको बौद्धिक टोली र ५ लाख सदस्यको दाबीले नयाँ शक्तिलाई वैकल्पिक राजनीतिको नयाँ आशाको प्रतीक बनायो। राष्ट्रिय पत्रपत्रिकाहरूले उत्साहजनक समाचार सम्प्रेषण गरे, पहिलो पृष्ठमा नयाँ शक्तिको लोगो छापियो, र लाखौं नेपालीले "अब केही हुन्छ" भन्ने विश्वासमा सदस्यता लिए, प्रचारमा जुटे। त्यो समय पुराना दलहरू—नेपाली कांग्रेस, एमाले, र माओवादी—प्रति जनविश्वास खस्किँदो थियो। भ्रष्टाचार, नातावाद, र कुशासनले आक्रान्त जनताले नयाँ शक्तिलाई वैकल्पिक मार्गको रूपमा स्वीकारे।तर, यो उत्साह लामो समय टिकेन। बाह्य र आन्तरिक कारणहरूले नयाँ शक्तिलाई क्रमशः कमजोर बनायो। बाह्य रूपमा, पुराना दलहरू र तिनका प्रभावमा रहेका मिडिया, आर्थिक शक्ति, र बाह्य शक्तिहरूले नयाँ शक्तिको उदयलाई कहिल्यै सहजतासाथ स्वीकारेनन्। सुरुमा मिडियाले उत्साह देखाए पनि, बिस्तारै समाचारहरू कम हुँदै गए, र नयाँ शक्तिलाई किनारा लगाइयो। मिडियाको प्रारम्भिक समर्थन केवल सतही थियो, र जब पार्टीले आफूलाई संगठनात्मक रूपमा बलियो बनाउन नसकेपछि, मिडियाले पनि चासो गुमायो। आन्तरिक रूपमा, नेतृत्वको रणनीतिक कमजोरीले पार्टीको आधार खस्कियो। डा. भट्टराईको बौद्धिक छवि र जनयुद्धको पृष्ठभूमिले सुरुमा आकर्षण ल्यायो, तर स्पष्ट वैचारिक मार्गनिर्देशन, संगठनात्मक अनुशासन, र जनतासँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध कायम गर्न नसक्दा पार्टी कमजोर बन्यो। कार्यकर्ताहरूको जोशलाई व्यवस्थित गर्न सकिएन, र बिस्तारै उनीहरूले पार्टी छाडे। अन्ततः, नयाँ शक्ति डा. भट्टराईको परिवार र केही आसेपासेमा सीमित भयो-एउटा ठूलो सपना चिहानमा परिणत भयो।यो पतन केवल नयाँ शक्तिको कथा होइन, यो नेपालको वैकल्पिक राजनीतिको नियति हो। पुराना दलहरूको सत्ता–जाल, मिडियाको पक्षपात, र बाह्य शक्तिहरूको प्रभावले वैकल्पिक शक्तिहरूलाई टिक्न नदिने परम्परा नै बनेको छ। नयाँ शक्तिको असफलताले एउटा गम्भीर प्रश्न उठायो-के नेपालमा वैकल्पिक शक्ति सम्भव छ?
रास्वपाको क्रेज: अवसर र जोखिम
आज, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा) ले फेरि त्यही उत्साहको लहर सिर्जना गरेको छ। रवि लामिछानेको नेतृत्वमा स्थापित यो पार्टीले छोटो समयमा जनताको ठूलो समर्थन प्राप्त गरेको छ। भ्रष्टाचारविरोधी नारा, मिडियाको प्रभावकारी उपयोग, र सामाजिक सञ्जालको व्यापक उपस्थितिले रास्वपालाई युवा र शहरी जनतामाझ लोकप्रिय बनाएको छ। २०७९ को निर्वाचनमा संसदमा उल्लेखनीय उपस्थिति र जनअपेक्षाको बलमा रास्वपाले वैकल्पिक शक्तिको रूपमा आफूलाई स्थापित गरेको छ। रवि लामिछानेको मिडियाकर्मी पृष्ठभूमि, उनको जनतासँग प्रत्यक्ष संवाद गर्ने शैली, र भ्रष्टाचारविरोधी छविले रास्वपालाई पुराना दलहरूको विकल्पको रूपमा प्रस्तुत गरेको छ। शहरदेखि गाउँसम्म, रास्वपाको चर्चा छ, र यो क्रेजले जनतामा नयाँ आशा जगाएको छ।तर, नयाँ शक्तिको इतिहासलाई हेर्दा रास्वपाको भविष्यमा पनि शंका उत्पन्न हुन्छ। के यो क्रेज पनि क्षणिक हो? के रास्वपालाई पनि नयाँ शक्तिको बाटोमा धकेल्ने षड्यन्त्र भइरहेको छ? नेपालको राजनीतिक परिदृश्यमा पुराना दलहरूको सत्ता–जाल गहिरो छ। नेपाली कांग्रेस, एमाले, र माओवादीले दशकौंदेखि सत्ताको बागडोर सम्हालेका छन्, तर भ्रष्टाचार, नातावाद, र जनविरोधी नीतिहरूले यी दलहरूको विश्वसनीयता खस्किएको छ। रास्वपाले यही कमजोरीलाई अवसरको रूपमा उपयोग गरेको छ। तर, पुराना दलहरू र तिनका प्रभावमा रहेका मिडिया, आर्थिक शक्ति, र बाह्य शक्तिहरूले रास्वपाको उदयलाई चुनौतीको रूपमा लिएका छन्। संसदभित्र र बाहिर रास्वपामाथि नियोजित आक्रमण, मिडियामा चरित्र हत्या, र आन्तरिक फुटको प्रयासहरूले यो स्पष्ट हुन्छ कि रास्वपालाई कमजोर पार्ने खेल शुरू भइसकेको छ।
बाह्य षड्यन्त्र: पुराना दलहरूको रणनी
तिनेपालको राजनीतिमा पुराना दलहरूको प्रभाव गहिरो छ। यी दलहरूले सत्ताको खेलमा मात्र होइन, मिडिया, आर्थिक क्षेत्र, र बाह्य शक्तिहरूसँगको सम्बन्धमा पनि आफ्नो पकड राखेका छन्। नयाँ शक्ति पार्टीको पतनमा यी दलहरूको भूमिका स्पष्ट थियो। मिडियाले सुरुमा नयाँ शक्तिलाई उचालेर प्रचार गर्यो, तर जब पार्टीले संगठनात्मक रूपमा आफूलाई बलियो बनाउन नसकेपछि, मिडियाको चासो घट्यो। पुराना दलहरूको प्रभावमा रहेका मिडियाले नयाँ शक्तिलाई किनारा लगाउन भूमिका खेले। यस्तै रणनीति रास्वपामाथि पनि प्रयोग भइरहेको देखिन्छ। रवि लामिछानेमाथि व्यक्तिगत आक्रमण, रास्वपाका नेताहरूमाथि भ्रष्टाचारका आरोप, र पार्टीभित्र फुट ल्याउने प्रयासहरूले पुराना दलहरूको रणनीति प्रष्ट हुन्छ। यी दलहरूले रास्वपालाई वैकल्पिक शक्तिको रूपमा स्थापित हुन नदिन हरसम्भव प्रयास गरिरहेका छन्।बाह्य शक्तिहरूको भूमिका पनि कम महत्त्वपूर्ण छैन। नेपालको भूराजनीतिक अवस्थाले बाह्य शक्तिहरूलाई यहाँको राजनीतिमा प्रभाव पार्ने अवसर दिएको छ। नयाँ शक्तिको पतनमा बाह्य शक्तिहरूको प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष हात थियो भन्ने कुरा विभिन्न विश्लेषणहरूले संकेत गर्छन्। रास्वपामाथि पनि यस्तै दबाबहरू देखिन थालेका छन्। सामाजिक सञ्जाल र मिडियामा रास्वपालाई कमजोर पार्ने नियोजित प्रचारहरूले यो कुरालाई पुष्टि गर्छ।
आन्तरिक कमजोरी: नयाँ शक्तिको पाठ
नयाँ शक्ति पार्टीको पतनमा बाह्य षड्यन्त्र मात्र जिम्मेवार थिएन, आन्तरिक कमजोरीहरूले पनि ठूलो भूमिका खेले। डा. भट्टराईको बौद्धिक छवि र जनयुद्धको पृष्ठभूमिले सुरुमा कार्यकर्ताहरूलाई आकर्षित गर्यो, तर पार्टीले जनतासँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध बनाउन सकेन। संगठनात्मक संरचना कमजोर थियो, र कार्यकर्ताहरूलाई प्रशिक्षित र संगठित गर्ने संयन्त्रको अभाव थियो। वैचारिक स्पष्टता र नीतिगत दिशाको कमीले कार्यकर्ताहरूमा निराशा बढ्यो, र उनीहरूले बिस्तारै पार्टी छाडे। नेतृत्वले जनताका आधारभूत समस्याहरू-जस्तै गरिबी, बेरोजगारी, र असमानतालाई सम्बोधन गर्ने ठोस नीति ल्याउन सकेन। परिणामस्वरूप, नयाँ शक्ति केवल नारामा सीमित रह्यो।रास्वपाले यी गल्तीहरूबाट सिक्नुपर्छ। रवि लामिछानेको लोकप्रियता र मिडियाको प्रभावकारी उपयोगले रास्वपालाई बलियो शुरूआत दिएको छ, तर यो पर्याप्त छैन। पार्टीले दीर्घकालीन संगठनात्मक संरचना निर्माण गर्नुपर्छ। कार्यकर्ताहरूलाई केवल सामाजिक सञ्जालको भीडमा सीमित राख्नु हुँदैन, उनीहरूलाई प्रशिक्षित, सक्रिय, र संगठित बनाउनुपर्छ। वैचारिक स्पष्टता, नीति निर्माणमा पारदर्शिता, र नेतृत्वमा इमानदारी र जवाफदेहिता अनिवार्य छ। रास्वपाले जनताका आधारभूत समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्ने ठोस नीति ल्याउनुपर्छ-जस्तै शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, र पूर्वाधार विकास। यदि रास्वपाले यी कुराहरूलाई गम्भीरतापूर्वक लियो भने मात्र यो नयाँ शक्तिको नियतिबाट जोगिन सक्छ।
भारतको आम आदमी पार्टी: सिकाइ र समानता
भारतको आम आदमी पार्टी (आप) को उदाहरण रास्वपाका लागि सान्दर्भिक छ। सन् २०१२ मा अन्ना हजारेको भ्रष्टाचारविरोधी आन्दोलनबाट जन्मिएको आपले दिल्लीमा ऐतिहासिक जीत हासिल गर्यो। अरविन्द केजरीवालको नेतृत्वमा आपले पुराना दलहरू-कांग्रेस र बीजेपी—लाई चुनौती दियो। तर, आपको यात्रा सहज थिएन। केन्द्र सरकारको हस्तक्षेप, भ्रष्टाचारका आरोप, मिडियाको नकारात्मक प्रचार, र आन्तरिक द्वन्द्वले आपलाई कमजोर पार्ने प्रयास भयो। तथापि, आपले शिक्षा, स्वास्थ्य, र जनमुखी नीतिहरूको बलमा जनविश्वास कायम राख्यो। दिल्लीमा निःशुल्क शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, र बिजुली–पानी जस्ता नीतिहरूले आपलाई जनताको मनमा बस्न सफल बनायो।आपको यो सफलताले रास्वपालाई केही महत्त्वपूर्ण पाठ सिकाउँछ। पहिलो, वैकल्पिक शक्तिको सफलताका लागि जनतासँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध र स्पष्ट नीति आवश्यक छ। आपले दिल्लीका जनतासँग प्रत्यक्ष संवाद राख्यो, र तिनका आधारभूत समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्ने नीति ल्यायो। दोस्रो, पुराना दलहरूको षड्यन्त्रलाई चिर्न संगठनात्मक एकता र रणनीतिक चातुर्य चाहिन्छ। आपले केन्द्र सरकारको दबाब र मिडियाको नकारात्मक प्रचारलाई सामना गर्न जनस्तरको समर्थन र पारदर्शी कार्यशैली अपनायो। तेस्रो, नेतृत्वमा इमानदारी र जवाफदेहिता अनिवार्य छ। केजरीवालले आफ्नो सादगी र पारदर्शी छविलाई कायम राखेर जनविश्वास जिते। रास्वपाले यी पाठहरूबाट सिकेर आफूलाई बलियो बनाउनुपर्छ।
विश्वका अन्य उदाहरण: वैकल्पिक शक्तिको संघर्ष
विश्वका अन्य देशमा पनि वैकल्पिक शक्तिहरूको उदय र पतनको कथा नेपालसँग मिल्दोजुल्दो छ। स्पेनको पोडेमोस (Podemos) ले सन् २०१४ मा आर्थिक संकट र पुराना दलहरूको असफलताविरुद्ध जनताको आक्रोशलाई उपयोग गरेर ठूलो समर्थन पायो। तर, आन्तरिक द्वन्द्व, स्पष्ट वैचारिक दिशाको अभाव, र पुराना शक्तिहरूको दबाबले पोडेमोस क्रमशः कमजोर बन्यो। इटालीको फाइभ स्टार मुभमेन्ट (Five Star Movement) ले पनि सुरुमा भ्रष्टाचारविरोधी नारा र जनताको असन्तुष्टिलाई उपयोग गरेर ठूलो समर्थन पायो, तर नेतृत्वको अस्पष्टता र आन्तरिक फुटले यो पनि कमजोर बन्यो। यी उदाहरणहरूले देखाउँछन् कि वैकल्पिक शक्तिको सफलताका लागि केवल उत्साह र क्रेज पर्याप्त हुँदैन। दीर्घकालीन रणनीति, संगठनात्मक अनुशासन, र जनताको विश्वास जित्ने नीति जरुरी हुन्छ।नेपालमा रास्वपाले यी उदाहरणहरूबाट सिक्नुपर्छ। केवल सामाजिक सञ्जालको क्रेज र रवि लामिछानेको व्यक्तिगत लोकप्रियताले पार्टी टिक्दैन। पार्टीले जनताका आधारभूत समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्ने ठोस नीति ल्याउनुपर्छ। शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, र पूर्वाधार जस्ता क्षेत्रमा स्पष्ट योजनाहरू प्रस्तुत गर्नुपर्छ। साथै, पार्टीभित्र आन्तरिक लोकतन्त्र र पारदर्शिता कायम राख्नुपर्छ। कार्यकर्ताहरूलाई केवल प्रचारको साधन बनाउनुको सट्टा, उनीहरूलाई नीति निर्माण र संगठन विस्तारमा सक्रिय बनाउनुपर्छ।
पुराना दलहरूलाई प्रहार: रास्वपाको अवसर
नेपालका पुराना दलहरू-नेपाली कांग्रेस, एमाले, र माओवादी—दशकौंदेखि सत्तामा छन्, तर तिनीहरूले जनताका आधारभूत समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न असफल भएका छन्। भ्रष्टाचार, नातावाद, र कुशासनले यी दलहरूको विश्वसनीयता खस्किएको छ। रास्वपाले यही कमजोरीलाई आफ्नो हतियार बनाउन सक्छ। जनताको असन्तुष्टिलाई उपयोग गरेर रास्वपाले वैकल्पिक शक्तिको रूपमा आफूलाई स्थापित गर्न सक्छ। तर, यो अवसरलाई उपयोग गर्न रास्वपाले नयाँ शक्तिको गल्ती दोहोर्याउनु हुँदैन।पुराना दलहरूको असफलतामाथि प्रहार गर्न रास्वपाले जनमुखी नीतिहरू ल्याउनुपर्छ। उदाहरणका लागि, शिक्षा र स्वास्थ्यमा निःशुल्क वा सस्तो सेवा, बेरोजगारी न्यूनीकरणका लागि ठोस योजना, र भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि पारदर्शी संयन्त्रहरू प्रस्तुत गर्नुपर्छ। साथै, रास्वपाले मिडियाको दबाब र पुराना दलहरूको षड्यन्त्रलाई सामना गर्न सामाजिक सञ्जाल र प्रत्यक्ष जनसम्पर्कलाई अझ प्रभावकारी बनाउनुपर्छ। रवि लामिछानेको मिडियाकर्मी पृष्ठभूमि र जनसंवादको क्षमता यहाँ बलियो हतियार बन्न सक्छ।
रास्वपाको चुनौती: दीर्घकालीन रणनीति
रास्वपाको वर्तमान क्रेज र उत्साहलाई दीर्घकालीन शक्तिमा बदल्न केही महत्त्वपूर्ण कदमहरू चाल्नुपर्छ। पहिलो, पार्टीले संगठनात्मक संरचना बलियो बनाउनुपर्छ। कार्यकर्ताहरूलाई प्रशिक्षित र संगठित गरेर गाउँ–गाउँ र शहर–शहरमा पार्टीको उपस्थिति विस्तार गर्नुपर्छ। दोस्रो, वैचारिक स्पष्टता र नीतिगत दिशा जरुरी छ। रास्वपाले भ्रष्टाचारविरोधी नारालाई मात्र होइन, जनताका आधारभूत समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्ने स्पष्ट नीति ल्याउनुपर्छ। तेस्रो, नेतृत्वमा पारदर्शिता र जवाफदेहिता कायम राख्नुपर्छ। रवि लामिछानेमाथि लाग्ने आरोपहरू र मिडियाको नकारात्मक प्रचारलाई सामना गर्न पारदर्शी कार्यशैली र जनसंवाद आवश्यक छ। चौथो, मिडिया र बाह्य शक्तिहरूको घेराबन्दीलाई तोड्न जनस्तरसम्मको सशक्त सम्पर्क र विश्वास निर्माण गर्नुपर्छ।रास्वपाले केवल प्रतिक्रियात्मक बचावमा समय खर्च गर्नु हुँदैन। बरु, सशक्त वैकल्पिक मार्ग देखाउने र क्रियाशील हुने ढंगमा अघि बढ्नुपर्छ। उदाहरणका लागि, जनताका आधारभूत समस्याहरू-जस्तै शिक्षा, स्वास्थ्य, र रोजगारीमा केन्द्रित नीतिहरू कार्यान्वयन गर्न स्थानीय तहमा काम शुरू गर्नुपर्छ। यस्ता नीतिहरूले जनताको विश्वास जित्न सकिन्छ, र पुराना दलहरूको सत्ता–जाललाई चुनौती दिन सकिन्छ।
निष्कर्ष: इतिहासको पुनरावृत्ति वा नयाँ युग?
डा. बाबुराम भट्टराईको नयाँ शक्ति पार्टीले देखाएको सपना अधुरै रह्यो। यो केवल एउटा पार्टीको असफलता होइन, नेपालमा वैकल्पिक शक्तिको सम्भावना र चुनौतीको प्रतीक हो। नयाँ शक्तिको पतनले एउटा गम्भीर सन्देश दियो-वैकल्पिक शक्ति निर्माण केवल नारा, उत्साह, वा मिडियाको क्रेजले सम्भव हुँदैन। यसका लागि दीर्घकालीन रणनीति, संगठनात्मक अनुशासन, र जनताको विश्वास जित्ने नीति आवश्यक छ।आज, रास्वपा त्यही इतिहासको मोडमा उभिएको छ। रवि लामिछानेको नेतृत्वमा रास्वपाले जनतामा ठूलो आशा जगाएको छ। तर, यो आशालाई वास्तविकतामा बदल्न रास्वपाले नयाँ शक्तिको गल्ती दोहोर्याउनु हुँदैन। पुराना दलहरूको सत्ता–जाल, मिडियाको पक्षपात, र बाह्य शक्तिहरूको दबाबलाई सामना गर्न रास्वपाले जनतासँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध, पारदर्शी नेतृत्व, र जनमुखी नीतिहरू अपनाउनुपर्छ।प्रश्न यति हो-रास्वपा पनि नयाँ शक्तिको चिहानमा थपिने अर्को अध्याय बन्नेछ, वा नेपालको राजनीतिमा नयाँ युगको थालनी गर्नेछ? उत्तर दिन समयले ढिलो गर्ला, तर चेतावनी आजै चाहिन्छ। रास्वपाले यो चेतावनीलाई गम्भीरतापूर्वक लियो भने मात्र यो इतिहासको पुनरावृत्तिबाट जोगिन सक्छ, र नयाँ इतिहासको सर्जक बन्न सक्छ
सन्तोष सिम्खडा
टोकियो जापान
प्राप्त प्रतिक्रिया
तपाईँको मत
प्रतिकृया दिनुहोस