दृष्‍टिकोण

सगरमाथा संवाद: नेपालको नेतृत्व र विश्वव्यापी जिम्मेवारी

• सन्ताेष सिम्खडा
• ५ जेठ सोमबार, २०८२ | १०:२०:०० मा प्रकाशित

नेपालले पहिलोपटक आयोजना गरेको सगरमाथा संवाद २५ बुँदे ‘सगरमाथा कार्य आह्वान’ जारी गर्दै सम्पन्न भएको छ। ‘जलवायु परिवर्तन, हिमाल र मानव जातिको भविष्य’ विषयमा केन्द्रित यो संवाद नेपालको कूटनीतिक र पर्यावरणीय नेतृत्वको ऐतिहासिक कदम हो। पहिले स्थगित भएको यो कार्यक्रम नेपालको आफ्नै अग्रसरतामा सम्पन्न हुनु ठूलो उपलब्धि हो। तर, अपेक्षित प्रचार–प्रसारको अभाव र अन्तरराष्ट्रिय ध्यानको कमीले यो संवादको सम्भावित प्रभावलाई सीमित गरेको छ। जलवायु परिवर्तन र हिमाली संरक्षण नेपालको मात्र नभई विश्वको साझा चासोको विषय हो। यस्ता संवादलाई निरन्तर र प्रभावकारी बनाउन नेपालले ठोस रणनीति अपनाउनुपर्छ।

नेपालको नेतृत्व र उपलब्धि

सगरमाथा संवादले नेपाललाई जलवायु परिवर्तन र हिमाली संरक्षणको विश्व मञ्चमा नेतृत्वदायी भूमिका खेल्ने अवसर दिएको छ। २५ बुँदे कार्य आह्वानले जलवायु वित्तमा समान पहुँच, १.५ डिग्री सेल्सियस तापक्रम सीमा, राष्ट्रिय अनुकूलन योजना, पर्वतीय कोष स्थापना, निजी क्षेत्र र कार्बन बजारको भूमिका, हरित विकास, र स्थानीय समुदायको सशक्तीकरण जस्ता महत्त्वपूर्ण मुद्दालाई समेटेको छ। यी बुँदाहरूले नेपाललाई जलवायुजन्य विपद्, हिमनदी पग्लने, र जैविक विविधता ह्रास जस्ता चुनौती समाधान गर्न आर्थिक, प्राविधिक, र नीतिगत अवसर प्रदान गर्छन्।

नेपालको हिमाली क्षेत्र विश्वको ‘तेस्रो ध्रुव’ मानिन्छ, र यहाँको पर्यावरणीय सन्तुलनले विश्वव्यापी जलवायुमा प्रभाव पार्छ। सगरमाथा संवादले यी मुद्दालाई विश्व समुदायसमक्ष पुर्‍याएर नेपालको कूटनीतिक प्रभाव र पर्यटन प्रवर्द्धनमा योगदान गरेको छ। यो सरकारप्रमुखहरूको औपचारिक बैठक नभई विचार, नीति, र सहकार्यको मञ्च भएकोले “ठूला पाहुना” नआएको आलोचना तर्कसङ्गत छैन। बरु, संवादको गुणस्तर र कार्यान्वयनमा ध्यान दिनु जरुरी छ।

प्रचार–प्रसारको कमजोरी: एक दुखद पक्ष

सगरमाथा संवादको महत्त्वका बाबजुद नेपाल र अन्तरराष्ट्रिय स्तरमा यसको प्रचार–प्रसार अपेक्षाकृत हुन सकेन। मुख्यधारा मिडिया, सामाजिक सञ्जाल, र अन्तरराष्ट्रिय सञ्चारमाध्यममा यो संवादले खासै स्थान पाएन। प्रचारमा बजेट, प्राविधिक जनशक्ति, र अन्तरराष्ट्रिय समन्वयको कमीले यो कमजोरी निम्तिएको हो। परिणामस्वरूप, हिमाली मुद्दाको गम्भीरता र नेपालको पहल विश्व समुदायमा प्रभावकारी रूपमा पुग्न सकेन।

जलवायु परिवर्तन विश्वव्यापी मुद्दा हो, तर विकसित देशहरूले आफ्ना आर्थिक र भूराजनीतिक प्राथमिकताका कारण हिमाली क्षेत्रको संरक्षणलाई कम महत्त्व दिन्छन्। यस्तो अवस्थामा सगरमाथा संवाद जस्ता मञ्चले विश्वको ध्यान आकर्षित गर्नुपर्ने थियो। अपर्याप्त प्रचारले जलवायु वित्त, प्राविधिक सहयोग, र अन्तरराष्ट्रिय साझेदारी जुटाउने नेपालको सम्भावनालाई सीमित गरेको छ। साथै, नेपालभित्रै पनि जनस्तरमा जलवायु परिवर्तन र हिमाली संरक्षणको महत्त्वबारे चेतना फैलाउन कमी भएको छ।

नेपाललाई हुने फाइदा र अवसर

सगरमाथा संवादले नेपाललाई बहुआयामिक फाइदा पुर्‍याउन सक्छ:

• जलवायु वित्त: विकासशील देशका लागि जलवायु कोषमा पहुँच सुनिश्चित गर्ने कार्य आह्वानले बाढी, पहिरो, र हिमनदी पग्लने समस्यालाई सम्बोधन गर्न कोष जुटाउन सहयोग गर्छ।

• हिमाली संरक्षण: पर्वतीय कोष र लक्षित वित्तीय स्रोतले हिमनदी, जलस्रोत, र जैविक विविधता संरक्षणमा योगदान पुर्‍याउँछ।

• आर्थिक अवसर: कार्बन बजार, हरित ऊर्जा (जलविद्युत, सौर्य), र दिगो पर्यटनबाट आर्थिक लाभ।

• सामाजिक समावेशिता: हिमाली समुदाय, महिला, युवा, र स्थानीय नेतृत्वको सशक्तीकरणले सामाजिक र आर्थिक सुधार ल्याउँछ।

• विश्वसनीयता: नियमित संवादले नेपाल **जलवायु नेतृत्वमा नेपालको विश्वसनीयता र कूटनीतिक प्रभाव बढ्छ।

अगाडिको बाटो: निरन्तरता र सुधार

सगरमाथा संवादलाई विश्वसनीय र प्रभावकारी बनाउन नेपालले निम्न कदम चाल्नुपर्छ:

निरन्तरता: संवादलाई वार्षिक वा द्विवार्षिक मञ्च बनाएर नियमित आयोजना गर्नुपर्छ। बलियो ब्रान्डिङ र लोगो, नारा जस्ता पहिचानले यो COP सम्मेलन जस्तै विश्वव्यापी मञ्च बन्न सक्छ।

प्रभावकारी प्रचार: अन्तरराष्ट्रिय मिडिया, सामाजिक सञ्जाल (#SagarmathaDialogue), र डकुमेन्ट्रीमार्फत प्रचार अभियान चलाउनुपर्छ। स्थानीय मिडियालाई पनि संवादको महत्त्वबारे जानकारीमूलक सामग्री उपलब्ध गराउनुपर्छ।

अन्तरराष्ट्रिय साझेदारी: UNFCCC, IPCC र विश्व बैंक जस्ता संगठनसँग सहकार्य गरेर संवादको प्रभाव बढाउनुपर्छ। प्रभावशाली व्यक्तित्व (जस्तै: Greta Thunberg) लाई सहभागी गराउनुपर्छ।

स्थानीय सहभागिता: हिमाली समुदाय, युवा, र विद्यार्थीलाई प्रचार र नीति निर्माणमा संलग्न गराउनुपर्छ। स्कूल र विश्वविद्यालयमा जलवायु चेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ।

कार्यान्वयन: २५ बुँदे कार्य आह्वानलाई कार्यान्वयन गर्न ठोस रणनीति, अनुगमन, र जवाफदेही संयन्त्र बनाउनुपर्छ।

निष्कर्ष

सगरमाथा संवाद नेपालको लागि मात्र नभई विश्वको साझा भविष्यको संरक्षणको अवसर हो। यो हिमालदेखि समुद्रसम्म, उच्च भूभागदेखि टापुसम्म गुञ्जने साझा आवाज बन्न सक्छ। तर, यसको सम्भावनालाई पूर्ण रूपमा उपयोग गर्न नेपालले प्रचार–प्रसार, निरन्तरता, र कार्यान्वयनमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ। जलवायु परिवर्तन र हिमाली संरक्षणमा नेपालको नेतृत्व विश्व समुदायले सुन्नुपर्छ, र सगरमाथा संवाद त्यो आवाजको मञ्च बन्न सक्छ। यो संवादलाई विश्वासिलो र प्रभावकारी बनाउन सबै सरोकारवालाको सामूहिक प्रयास जरुरी छ। नेपालले यो अवसर गुमाउनु हुँदैन—यो हाम्रो हिमाल, हाम्रो भविष्य, र हाम्रो विश्वको सवाल हो।

सन्तोष सिम्खडा 

टोकियो जापान