प्रविधि

फेसबुक नचले पनि चिन्ता छैन, दैनिकी सहज बनाउने यी तरिका

• शिखा कार्की
• २१ भदौ शनिबार, २०८२ | ०७:०८:०० मा प्रकाशित

फेसबुक आज नेपाली समाजको जीवनशैलीसँग यति गहिरो रूपमा मिसिएको छ कि धेरैका लागि यो केवल एक सामाजिक सञ्जाल मात्र नभई दैनिकीको हिस्सा भइसकेको छ। बिहान निद्राबाट उठ्दा पहिलो नजर फेसबुकमै पर्छ, दिउँसोको फुर्सदमा समय काट्ने माध्यम फेसबुक नै हुन्छ, बेलुकी निद्रामा जानु अघिसम्म पनि धेरै मानिसका औंला फेसबुकमै दौडिरहेका हुन्छन्। फेसबुकमा साथीहरूसँग कुराकानी गर्ने, तस्बिर तथा भिडियो पोस्ट गर्ने, समाचार पढ्ने, बजारको जानकारी लिने, विज्ञापन गर्ने, राजनीति नियाल्ने र मनोरञ्जन खोज्ने काम धेरै नेपालीले गर्ने गरेका छन्। यस्तो अवस्थामा यदि फेसबुक कुनै कारणले बन्द हुन्छ वा लामो समयसम्म प्रयोग गर्न पाइँदैन भने जीवन नै शून्य हुने जस्तो अनुभव धेरैले गर्छन्। तर वस्तुतः फेसबुकको उपस्थितिले हाम्रो जीवन सहज बनाएको छ भन्ने कुरा पूर्ण सत्य होइन। बरु यसले धेरै हदसम्म जीवनलाई जटिल, तनावपूर्ण र निर्भरशील पनि बनाएको छ। त्यसैले फेसबुक बन्द हुनु एक संकट मात्र नभई जीवनलाई फेरि सहज र स्वाभाविक बनाउन सक्ने एउटा अवसर पनि हो।

फेसबुक बन्द हुँदा पहिलो प्रभाव मानिसको दैनिक समयतालिकामा पर्छ। सामाजिक सञ्जालमा बिताउने समय निकै ठूलो हुन्छ, जसले गर्दा पढाइ, काम, सिर्जना वा परिवारसँग बिताउनुपर्ने समय कटौती हुन्छ। जब फेसबुक बन्द हुन्छ, त्यही समयलाई अर्को काममा लगाउन सकिन्छ। बिहान उठेर फेसबुक स्क्रोल गर्नुभन्दा सानो व्यायाम गर्नु, ध्यान वा योग गर्नु, समाचार हेर्न परम्परागत माध्यमजस्तै रेडियो वा अनलाइन पोर्टलमा जानु, वा परिवारसँग चिया खाँदै संवाद गर्नु धेरै फलदायी हुन्छ। यसरी फेसबुकको खालीपनले मानिसलाई आफ्नो जीवनलाई व्यवस्थित बनाउन प्रेरित गर्छ।

नेपाल जस्तो सामुदायिक संस्कृतिले भरिएको समाजमा प्रत्यक्ष सम्बन्ध अझै गहिरो र महत्त्वपूर्ण छन्। फेसबुकले धेरैलाई मित्रताको भ्रम दिन्छ, तर वास्तविक जीवनमा छिमेकीसँग बस्नु, गाउँघरमा मेलापात गर्नु, साथीभाइलाई भेटेर अनुभव साट्नु वा परिवारसँग सँगै समय बिताउनु नै असली सामाजिकता हो। फेसबुक बन्द हुँदा मानिसहरूलाई पुनः वास्तविक सम्बन्धमा फर्कने मौका मिल्छ। लाइक वा कमेन्टभन्दा बढी मूल्यवान हुन्छ कसैले तपाईंको घरको ढोका ढकढक्याएर तपाइँकाे हालखबर साेध्दा, वा अप्ठ्यारो बेलामा सहयोगको हात अघि बढाउनु। यसरी हेर्दा, फेसबुक बन्द हुनु समाजलाई पुनः आत्मीयता, करुणा र सहजीवनतर्फ फर्काउने सेतु बन्न सक्छ।

मानसिक स्वास्थ्यको सन्दर्भमा पनि फेसबुक बन्द हुनु फाइदाजनक हुन्छ। फेसबुकले धेरैलाई देखासिकी, तुलना र प्रतिस्पर्धाको दायरामा घिसार्छ। अरूको जीवन चम्किलो देख्दा आफ्नै जीवनमा कमी भएको महसुस हुन्छ। विवादास्पद पोस्ट वा टिप्पणीले मनमा आक्रोश, तनाव वा नकारात्मकता ल्याउँछ। जब फेसबुक बन्द हुन्छ, यी सबै कारण हट्छन्। मानिस आफ्नो मनलाई शान्त बनाउन सक्छ, मौन बस्न सक्छ, प्रकृतिसँग नजिक हुन सक्छ। योग, ध्यान वा साधारण सासप्रश्वासको अभ्यासले मनलाई हल्का बनाउँछ। यसरी मानसिक स्वास्थ्य सुधार भई जीवन सहज बन्ने बाटो खुल्छ।

सञ्चार र सूचनाको पहुँचमा पनि फेसबुक मात्र एकमात्र माध्यम होइन। नेपालमा अझै रेडियो, टेलिभिजन, अखबार, अनलाइन समाचार पोर्टलहरू उपलब्ध छन्। यसका साथै इमेल, भाइबर, टेलिग्राम, ह्वाट्सएप जस्ता वैकल्पिक माध्यममार्फत सम्पर्क राख्न सकिन्छ। फेसबुक बन्द हुँदा पनि सम्पर्क टुट्दैन, बरु विविध माध्यमलाई अपनाउने बानी बस्छ। यसले मानिसलाई सूचना र सम्पर्कमा अझ सन्तुलित बनाउँछ।

फेसबुक बन्द हुँदा अर्को ठूलो अवसर हुन्छ आत्मविकासतर्फ ध्यान दिनु। धेरैले सामाजिक सञ्जालमा घण्टौं खर्च गर्छन् तर त्यही समयलाई नयाँ कुरा सिक्न लगाउने हो भने जीवन अझ फलदायी बन्न सक्छ। उदाहरणका लागि अंग्रेजी भाषा अभ्यास गर्ने, कम्प्युटर सीप सिक्ने, पढ्न मन लागेको किताब पूरा गर्ने, लेखन वा सिर्जनात्मक काममा जुट्ने, वा कुनै तालिममा सहभागी हुने। यसले भविष्यमा रोजगार र आत्मनिर्भरता बढाउँछ। जब व्यक्ति सीपवान र आत्मनिर्भर हुन्छ, उसको जीवन सहज र सुरक्षित हुन्छ।

नेपालको सामाजिक संरचना सामूहिकता र सहभागितामा आधारित छ। फेसबुक बन्द हुँदा मानिसहरूलाई सामुदायिक गतिविधिमा जोडिने अवसर थपिन्छ। टोल वा गाउँमा हुने मेलापात, श्रमदान, धार्मिक वा सांस्कृतिक कार्यक्रम, खेलकुद गतिविधिमा सामेल हुन सकिन्छ। यसले सामाजिक सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ र जीवनलाई अर्थपूर्ण बनाउँछ। सामुदायिक गतिविधिमा सहभागिताले व्यक्तिको आत्मसम्मान, आत्मविश्वास र सामाजिक हैसियत बढाउँछ, जसले दैनिक जीवनलाई सहज बनाउँछ।

यसैगरी, फेसबुक बन्द हुँदा मानिसले आफ्ना व्यक्तिगत बानीब्यवहारलाई पनि पुनर्विचार गर्न सक्छ। खाना खाने तालिका सुधार्ने, व्यायाम गर्ने, घरायसी काममा ध्यान दिने, शारीरिक श्रम गर्ने बानी बसाल्ने अवसर मिल्छ। यसले स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउँछ। स्वस्थ शरीर हुँदा मन पनि स्वस्थ हुन्छ, र जीवन सहज महसुस हुन्छ।

युवा पुस्ताको हकमा फेसबुक बन्द हुनु विशेष अवसर हो। धेरै युवा फेसबुकमा राजनीति, मनोरञ्जन वा ट्रेन्डिङ विषयमा अनावश्यक बहसमा समय खर्च गर्छन्। त्यो ऊर्जा अध्ययन, अनुसन्धान वा सिर्जनात्मक काममा लगाउन सकिन्छ। फेसबुक बन्द हुँदा उनीहरूले आफ्नो भविष्यबारे सोच्ने, करिअरको योजना बनाउन, वैकल्पिक सीप विकास गर्न र उत्पादक गतिविधिमा जोडिन समय पाउँछन्। यसरी युवाले समय र ऊर्जा सही ठाउँमा लगाउन सके देशकै प्रगतिमा योगदान हुन्छ।

व्यापारिक हिसाबले पनि फेसबुकको विकल्प खोज्न सकिन्छ। धेरै व्यवसायीले फेसबुकमार्फत प्रचारप्रसार गर्छन्। तर फेसबुक बन्द हुँदा उनीहरूले वेबसाइट, टेलिग्राम वा परम्परागत विज्ञापन माध्यम प्रयोग गर्न सक्छन्। यसले दीर्घकालीन रूपमा व्यवसायलाई फेसबुकमा मात्र निर्भर नबनाई विविधीकरण गर्न मद्दत गर्छ। परिणामस्वरूप व्यवसाय स्थायित्व पाउँछ र जीवन सजिलो बन्छ।

फेसबुक बन्द हुनु एक किसिमले डिजिटल डिटक्स पनि हो। लगातार मोबाइल प्रयोग गर्दा आँखामा असर पर्छ, निद्रामा समस्या हुन्छ, ध्यान केन्द्रित गर्न सकिँदैन। फेसबुक बन्द हुँदा शरीरलाई विश्राम मिल्छ, निद्रा सुधारिन्छ, पढाइ वा काममा ध्यान केन्द्रित हुन्छ। यसले जीवनलाई स्वास्थ्यकर र सहज बनाउँछ।

अन्ततः भन्नुपर्दा, फेसबुक बन्द हुनु प्रारम्भमा असहज लाग्छ, तर यो अवस्थालाई अवसरको रूपमा लिन सकिन्छ। यसले मानिसलाई समय व्यवस्थापन गर्न, वास्तविक सम्बन्धलाई बलियो बनाउन, मानसिक शान्ति पाउन, नयाँ सीप सिक्न, सामुदायिक जीवनमा सक्रिय हुन, स्वास्थ्य सुधार गर्न र आत्मनिर्भर बन्न मद्दत गर्छ। फेसबुकले जीवनलाई सहज बनाएको छ भन्ने भ्रमबाट बाहिर निस्केर हेर्दा, वास्तवमा फेसबुक बन्द हुँदा जीवन अझ सहज, आत्मीय र अर्थपूर्ण बन्न सक्छ।